ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΕΡΕΤΡΙΑΣ
Του Γιάννη Μαγκούτα
Ο Άγιος Νικόλαος είναι ο Πολιούχος ναός της Ερέτριας και έχει κτιστεί δίπλα ακριβώς από το αρχαίο δυτικό τείχος της πόλης, μεταξύ των οδών Ηγελόχου Ταραντίνου και Αριστογείτονος Φιλοξένου.
Στον χώρο του σημερινού ναού παλαιότερα υπήρχε μικρότερος ναός, ο οποίος δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς είχε χτιστεί. Το πρώτο εκκλησάκι ήταν ένα απέριττο κτίσμα με ένα μόνο κλίτος και με μικρή αψίδα στα ανατολικά.
Το 1835, σύμφωνα με το Βασιλικό Διάταγμα της 3/15 Μαΐου εκείνου του έτους, η Ερέτρια αριθμούσε έξι μόνο κατοίκους. ΄Ησαν οι οικογένειες δύο Ψαριανών, του Νικολάου Βρατσάνου και του Δημητρίου Σταματάρα.
Ετούτοι οι Ψαριανοί είχαν έρθει και κατοίκησαν στην Ερέτρια, πριν ακόμα παρθεί η απόφαση να εγκατασταθούν εδώ όλοι οι συμπατριώτες τους[1].
Αν δεν προϋπήρχε εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου στην Ερέτρια, πριν την απελευθέρωση της Εύβοιας το 1833, τότε πρέπει να θεωρηθεί βέβαιο ότι ο πρώτος ναός του Αγίου χτίστηκε από τους Ψαριανούς. Είναι πολύ πιθανόν να τον έχτισαν οι Βρατσάνος και Σταματάρας που ήρθαν πρώτοι εδώ.
Όμως, οπωσδήποτε ο Άγιος Νικόλαος θα είχε οικοδομηθεί πριν το 1850, αφού από το 1847 είχαν μοιραστεί οικόπεδα στους Ψαριανούς και είχαν αρχίσει να χτίζονται εδώ τα πρώτα τους σπίτια. Η προτίμησή τους σε τούτο τον Άγιο θα έγινε, για να θυμούνται τον Άγιο Νικόλαο που άφησαν στο αγαπημένο τους νησί.
Πάνω ακριβώς στον ίδιο χώρο, που βρισκόταν η εκκλησούλα του Αγίου Νικολάου στην Ερέτρια, το 1938 χτίστηκε καινούρια τρίκλιτη βασιλική, κρατώντας από την παλιά μόνο την Αγία Τράπεζα και ένα μικρό μέρος της κόγχης του ιερού.
Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος που ακολούθησε, η Κατοχή, τα «πέτρινα χρόνια» του εμφυλίου, όπως και τα επόμενα δύσκολα χρόνια κράτησαν αδιακόσμητο το ναό του προστάτη των ναυτικών για μισό περίπου αιώνα.
Τούτο το έργο ανατέθηκε να φέρει σε πέρας - την δεκαετία του 1980 - ο αγιογράφος Γεώργιος Κωστόπουλος, επί Αρχιερατείας Χρυσοστόμου Βέργη και εφημέριου του ναού π. Θεοφάνη Παπαγεωργίου.
Τα τελευταία χρόνια πλακοστρώθηκε το προαύλιο του ναού και τώρα γίνεται επέκταση του Πνευματικού Κέντρου, για να ανταποκρίνεται καλύτερα στις διάφορες εκδηλώσεις που γίνονται εδώ.
Να προστεθεί, πως το 1999 με δωρεές των πιστών έγινε επέκταση του πρόναου, για την καλύτερη λειτουργικότητα του ναού, όπως και διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου. Την ίδια χρονιά, στην πρόσοψη του ναού έγινε και ψηφιδωτή παράσταση, που απεικονίζει τον Άγιο Νικόλαο[2].
Στον Άγιο Νικόλαο, εκτός από τη θαυματουργή -όπως λέγεται- εικόνα του, φιλοξενούνται και εικόνες του 17ου και του 18ου αιώνα, που είχαν φέρει εδώ οι πρώτοι κάτοικοι της νεότερης Ερέτριας, από τα ηρωικά Ψαρά, όπως και οι πρόσφυγες που έφτασαν εδώ λίγο αργότερα, «σαν τα τρελά πουλιά», από τα μέρη του ήλιου!
Ανάμεσα σ’ αυτές βρισκόταν και η εικόνα της «προσφυγοπούλας» Παναγιάς, της «Παραβουνιώτισσας» πριν τούτη οδεύσει (το 1977) προς τον ομώνυμο ναό της. Να αναφέρουμε πως σε τούτο το γραφικό εκκλησάκι, από το 2000, εκκλησιάζονται οι κάτοικοι της δεύτερης ενορίας της Ερέτριας, που ιδρύθηκε τότε.
Να πούμε, πως στον Ιερό Ναό του Αγίου Νικολάου, εκτός από τον σημερινό, έχουν υπηρετήσει άλλοι 5 εφημέριοι:
α) Παράσχος Βαφείας
Ο πατέρας Παράσχος Βαφείας, ο οποίος καταγόταν από τα Ψαρά και είχε χειροτονηθεί ιερέας στην πόλη Τσεσμέ (=Κρήνη, Βρύση) της Μικράς Ασίας, που βρίσκεται κοντά στη Σμύρνη. Από εκεί, όπως με πληροφόρησε η δισέγγονή του κυρία Πηνελόπη Γαβριήλ-Πολίτου, πήρε και τα πρώτα του άμφια, πριν γυρίσει στα Ψαρά.
Ο παπα-Παράσχος φέρεται ως ο πρώτος ιερέας της νεότερης Ερέτριας, αλλά δεν είναι γνωστό πότε ακριβώς ήρθε εδώ. Το μόνο σίγουρο είναι ότι, τη δεκαετία του 1870 βρισκόταν στη νέα του πατρίδα. Για τούτο βεβαιωνόμαστε από ληξιαρχική πράξη γέννησης του τέταρτου παιδιού του, που δείχνει ότι γεννήθηκε το 1878 στην Ερέτρια. Εδώ, ίσως, έζησε και κάποια χρόνια νωρίτερα, όπως και αργότερα από τη δεκαετία του 1870.
Όμως, πρέπει να θεωρηθεί βέβαιο, πως για κάποια χρόνια τουλάχιστον, από το 1847 που εγκαταστάθηκαν εδώ οι πρώτοι Ψαριανοί και μέχρι το 1911, που ήρθε στον Άγιο Νικόλαο άλλος παπάς, και κάποιοι άλλοι ιερείς θα είχαν περάσει από την Ερέτρια.
β) Παναγιώτης Ιωακείμ
Ο πατέρας Παναγιώτης Ιωακείμ, ο οποίος είχε γεννηθεί και είχε ζήσει τα πρώτα του χρόνια στις Κονίστρες (Κύμης) και του οποίου ο πατέρας του είχε έρθει από την Πόλη. Το πρώτο του επάγγελμα -όπως μου είπε ο εγγονός και συνονόματός του Παναγιώτης Ιωακείμ -ήταν ράφτης, αλλά πολύ νέος χειροτονήθηκε ιερέας.
Είναι γνωστό πως, εκείνα τα χρόνια, τα οικονομικά των ιερωμένων και κυρίως αυτών που υπηρετούσαν σε μικρά χωριά ήσαν πενιχρά, και δύσκολα μπορούσαν να τα βγάλουν πέρα. Έτσι, ο παπα –Παναγιώτης, παράλληλα με τα ιερουργικά του καθήκοντα, συνέχισε και τη ραφτική, αλλά μετά τη χειροτονία του έραβε μόνο ράσα.
Στον Άγιο Νικόλαο της Ερέτριας διακόνησε από το 1911 μέχρι τις 29 Μαρτίου του 1931, που άφησε και την τελευταία του πνοή.
γ) Στρατής Σακελλαρίου
Ο παπα-Στρατής Σακελλαρίου ήταν πρόσφυγας και πριν έρθει στην Ερέτρια λειτουργούσε στον Άγιο Γεώργιο του χωριού Γαλλιμή του Μαρμαρά. Στον παπα-Στρατή χρωστάμε τις γνώσεις μας, για το ιστορικό της «Παραβουνιώτισσας», της προσφυγοπούλας Παναγιάς, που μας έφεραν οι πρόσφυγες από τη Γαλλιμή.
Ο παπα-Στρατής υπηρέτησε τον Άγιο Νικόλαο από το 1922, μετά την μικρασιατική καταστροφή και μέχρι τον θάνατό του, το 1937. Από το 1922 έως το 1931 συλλειτουργούσε με τον παπα-Παναγιώτη Ιωακείμ.
δ) Νικήτας Λιβέρης
Ο Νικήτας Λιβέρης ήταν καλογερόπαπας και λέγεται, πως είχε έρθει σε τούτα τα μέρη από το Άγιο Όρος. Ο τόπος καταγωγής του είναι άγνωστος. Επίσης, δεν είναι γνωστό αν μόνασε και σε κάποιο κοντινό μοναστήρι τη δεκαετία του 1930 που τα βήματά του τον είχαν φέρει στην περιοχή της Ερέτριας. Τούτος ο καλογερόπαπας δεν είχε κανονική θέση στην Ερέτρια. Είχε βρεθεί εδώ για ένα χρόνο περίπου, για να κατηχήσει κάπως τον νεοδιορισθέντα και άπειρο παπα-Αντώνη.
ε) Αντώνης Ανυφαντής
Ο παπα-Αντώνης Ανυφαντής που υπηρέτησε στον Άγιο Νικόλαο για μισό περίπου αιώνα, από το 1938- τη χρονιά που ο Άγιος Νικόλαος από μικρό εκκλησάκι έγινε τρίκλιτη βασιλική- και μέχρι το 1985.
Από το 1976 και για εννιά χρόνια- έως την ημέρα της συνταξιοδότησής του- συνυπηρετούσε με τον σημερινό εφημέριο πατέρα Θεοφάνη Παπαγεωργίου.
Είχε γεννηθεί στην Ερέτρια (στις 27-12-1910), αλλά ο πατέρας του είχε έρθει εδώ από την Καλλιθέα (Μάμουλα) Αμαρύνθου. Απώτερη καταγωγή της οικογένειας ήταν ο Ελαιώνας Θήβας. Ο κύκλος της ζωής του παπα-Αντώνη έκλεισε στις 8 του Φλεβάρη του 1996.
Πριν χειροτονηθεί, καταγινόταν με γεωργοκτηνοτροφικές εργασίες, γι’ αυτό, όπως με βεβαίωσε η κόρη του Ελένη Ανυφαντή – Παπακυρήκου, τον πρώτο καιρό της ιεροσύνης του, είχε κρατήσει κοντά του (με δική του αμοιβή), για ένα περίπου χρόνο, τον καλογερόπαπα Νικήτα Λιβέρη, για να του μάθει τη «σειρά» της εκκλησίας και να τον κατηχήσει καλύτερα στα νέα του καθήκοντα.
στ) Θεοφάνης Παπαγεωργίου
Ο πατέρας Θεοφάνης Παπαγεωργίου έλκει την καταγωγή του από την πρωτεύουσα του νομού μας, τη Χαλκίδα και ως ιεροδιάκονος βρέθηκε δίπλα στον Μακαριστό Μητροπολίτη μας, κυρό Χρυσόστομο Βέργη.
Στην οργανική του θέση, που ήταν η Νέα Αρτάκη υπηρέτησε πολύ λίγο, όπως και στην Αγία Παρασκευή της Χαλκίδας, που βρέθηκε με απόσπαση.
Μετά τη χειροτονία του ως ιερέας ήρθε στην Ερέτρια και όλα αυτά τα χρόνια έχει παρουσιάσει μεγάλη δραστηριότητα.
Πριν κλείσουμε με τους ιερείς, που υπηρέτησαν στον Άγιο Νικόλαο της πόλης μας, τα χρόνια που προηγήθηκαν, θα πρέπει να πούμε, ότι από τούτο το ναό είχε περάσει και ο πατέρας Αμφιλόχιος Διακάκης.
Τούτος ο ιερέας κατάγεται από τη Χαλκίδα και στην Ερέτρια βρέθηκε το 1973-1974 . Τότε ήταν νεαρός διάκος ακόμα και υπηρέτησε στον Άγιο Νικόλαο ως βοηθός του παπα- Αντώνη, για οχτώ μόνο μήνες.
Μετά την Ερέτρια βρέθηκε για αρκετά χρόνια στη Χαλκίδα και από το 1988 υπηρετεί στον ναό της Αγίας Μαρίνας Αλιβερίου.
ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ
Δίπλα στον Ναό του Αγίου Νικολάου, χτίστηκε το 1977, με τη βοήθεια ευσεβών πολιτών, Πνευματικό Κέντρο, για την εξυπηρέτηση των ενοριτών. Εδώ εκτός από τις διάφορες άλλες εκδηλώσεις, προσφέρεται και ο καφές μετά τις νεκρώσιμες τελετές και τα μνημόσυνα.
Όμως, επειδή με την αύξηση του πληθυσμού, η μία αίθουσα και οι βοηθητικοί χώροι, που είχαν κατασκευαστεί αρχικά, δεν επαρκούσαν, το 1986 έγινε προσθήκη και ο χώρος διπλασιάστηκε. Αλλά, και πάλι δημιουργήθηκαν νέες ανάγκες, γι’ αυτό τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να χτίζεται - πλάι στα υπάρχοντα - και ένα διώροφο χτίριο.
Στις δύο αίθουσες- πολλαπλών χρήσεων - υπάρχει και θεατρική σκηνή. Ακόμα, βιβλιοθήκη, τηλεόραση, βίντεο κ.λπ.
Να προστεθεί, πως το Πνευματικό Κέντρο δεν εξυπηρετεί μόνο τους κατοίκους της ενορίας του Αγίου Νικολάου, αλλά και άλλους φορείς.
Εκδηλώσεις - Δραστηριότητες
Στο Πνευματικό Κέντρο του Αγίου Νικολάου γίνονται - κάθε χρόνο- διάφορες εκδηλώσεις. Παραδίδονται μαθήματα Κατηχητικού Σχολείου, σε μικρά και μεγάλα παιδιά και προσφέρονται ώρες δημιουργικής απασχόλησης και ψυχαγωγίας.
Τα παιδιά απασχολούνται με επιτραπέζια παιχνίδια, μπάλες, βίντεο κ.λπ. Ευνόητο είναι πως, παράλληλα με την απασχόληση – διασκέδαση, η νεολαία μας απομακρύνεται από άλλες ανεπιθύμητες ενασχολήσεις, γι’ αυτή την τρυφερή, αλλά και «επικίνδυνη» ηλικία, που διαμορφώνεται ο χαρακτήρας του νέου ανθρώπου.
Όμως, πιστεύω πως το σημαντικότερο είναι το, ότι εδώ προπαντός διδάσκεται ήθος. Ακόμα, σε τούτο το πνευματικό εργαστήρι, γίνονται μαθήματα χειροτεχνίας και διάφορες κατασκευές, με φτηνά κυρίως υλικά από χαρτί, γυαλί, ξύλο, άμμο κ.ά.
Επίσης, παραδίδονται μαθήματα για διάφορα είδη κεντήματος. Η αρχή γίνεται από την απλή σταυροβελονιά, πριν περάσουν στον δύσκολο και μαγικό χώρο του κεντήματος-τέχνης.
Προσφέρεται βοήθεια, για φιλολογικά μαθήματα, σε μαθητές των τελευταίων τάξεων του Λυκείου.
Λειτουργεί Δανειστική Βιβλιοθήκη, με διαλεγμένα βιβλία θρησκευτικού περιεχομένου και όχι μόνο.
Από το 1977 λειτουργεί ένας δραστήριος Φιλανθρωπικός, μορφωτικός και εξωραϊστικός Σύλλογος. Σκοπός του Συλλόγου είναι η επιμόρφωση των ενοριτών, ο εξωραϊσμός του Ναού και η φροντίδα του Πνευματικού Κέντρου.
Να προστεθεί πως - κατά τακτά χρονικά διαστήματα - προσφέρεται ιατρική εξέταση από τον χειρούργο - γιατρό κύριο Γρηγόρη Κυριακού, ειδικό στην χειρουργική ογκολογία και τις παθήσεις του μαστού.
Πάνω στον τομέα της ιατρικής εξέτασης, και όχι μόνο, γνωστή είναι και η προσφορά της αείμνηστης Αικατερίνης Τσιριμώκου, νευρολόγου-ψυχιάτρου.
Στον ίδιο χώρο του Πνευματικού Κέντρου, τη χειμερινή περίοδο - κάθε δεύτερη Κυριακή- γίνονται ομιλίες, με διάφορα θέματα, από εξειδικευμένους καθηγητές Πανεπιστημίου και άλλους διακεκριμένους ομιλητές. Είναι μια σημαντική προσπάθεια, που το κύριο βάρος φέρνει ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και Πρόεδρος του Συλλόγου « Παρνασσός» κύριος Γιάννης Μαρκαντώνης.
Ερετρικοί Παλμοί
Από το Πνευματικό Κέντρο του Αγίου Νικολάου, εκδίδεται και η μηνιαία εφημερίδα «ΕΡΕΤΡΙΚΟΙ ΠΑΛΜΟΙ», οι οποίοι ενηλικιώθηκαν κιόλας .Τον Ιούνιο του 2010 έκλεισαν τα 18 και μπήκαν στα 19 τους χρόνια.
Είναι ένα μικρό έντυπο, ένας μικρός φάρος, που σκοπό έχει να διαπαιδαγωγεί και να οδηγεί σε δρόμους πνευματικής ανάτασης. Αλλά παράλληλα ελπίζω και στην προβολή της μικρής μας πόλης.
Προσπαθεί να ενημερώνει σωστά και αμερόληπτα τους αναγνώστες του, αλλά είναι και ένα αδέσμευτο βήμα, που μπορεί ο καθένας να καταθέτει ελεύθερα το δικό του λόγο. Πιστεύω ότι η παρουσία του πλουτίζει τον ευβοϊκό περιοδικό τύπο.
Όμως, όσοι γνωρίζουν τις δυσκολίες, που αντιμετωπίζει ένα επαρχιακό έντυπο, καταλαβαίνουν πως η έκδοσή του δεν είναι μια απλή υπόθεση, αλλά ένας πραγματικός άθλος! Πολύ περισσότερο όταν οι αρθρογράφοι, η Συντακτική Επιτροπή, όπως και όσοι άλλοι παίρνουν μέρος σ’ αυτή την προσπάθεια, είναι άμισθοι και το έντυπο προσφέρεται δωρεάν!
Η ψυχή όλων αυτών των εκδηλώσεων, ο δραστήριος πατέρας Θεοφάνης λέει, πως όλα αυτά γίνονται με τις ευλογίες και την ηθική στήριξη του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτη και Ποιμενάρχη μας κ. Χρυσοστόμου.
Όμως, επειδή είμαι σε θέση να γνωρίζω τις δυσκολίες που υπάρχουν, πιστεύω πως για να έρθει σε πέρας αυτό το όντως σημαντικό και θεάρεστο έργο, τις περισσότερες φορές, βάζει το χέρι του και ο Άγιος Νικόλαος!...
